Gmina Mońki to gmina miejsko – wiejska. Należy do województwa podlaskiego, powiatu monieckiego. Gmina Mońki ma 14 874 mieszkańców z czego w samych Mońkach 9 984, czyli zamieszkuje ją 36,1% ludności powiatu. Gmina stanowi 11,7% powierzchni powiatu. Razem z miastem Mońki obejmuje obszar o powierzchni 162 km2. Średnia gęstość zaludnienia wynosiła 95 osób/km2. Siedzibą gminy jest miasto Mońki. 

Jest jedną z trzech gmin miejsko – wiejskich wchodzących w skład powiatu monieckiego. Jej sieć osadniczą tworzą: miasto i 42 wsie.

Sąsiaduje z gminami: Knyszyn, Krypno, Jaświły, Goniądz oraz Trzcianne.

Sieć osadnicza Gminy Mońki: miasto Mońki, Boguszewo, Ciesze, Czekołdy, Dudki, Dudki Kolonia, Dzieżki, Dziękonie, Hornostaje Osada, Hornostaje Wieś, Jaski, Kiślak, Koleśniki, Kołodzież, Konopczyn, Kosiorki, Kropiwnica, Krzeczkowo, Kuczyn, Kulesze, Lewonie, Łupichy, Magnusze, Masie, Mejły, Moniuszeczki, Oliszki, Ołdaki, Potoczyzna, Przytulanka, Pyzy, Rybaki, Rusaki, Sikory, Sobieski, Świerzbienie, Waśki, Wojszki, Zalesie, Zblutowo, Znoski, Zyburty i Żodzie.

Na terenie gminy istnieją 3 szkoły podstawowe (2 w mieście Mońki i 1 we wsi Boguszewo), Zespół Szkół Ogólnokształcących i Zawodowych oraz Szkoła Muzyczna I Stopnia. Właściwą opiekę lekarską mają zapewnić: jedna poradnia ogólna i 18 poradni specjalistycznych. W gminie znajdują się 2 turystyczne obiekty noclegowe. W urzędzie pracy zarejestrowano 865 bezrobotnych. Na terenie gminy znajdują się 3 biblioteki /oprócz bibliotek szkolnych/ i ich filie. Skupiają one 1 892 czytelników. Na jednego czytelnika przypadło w 2012 r. 16,6 woluminów.

Całkowita powierzchnia Gminy Mońki, w skład której wchodzą tereny wiejskie oraz miasto Mońki, aktualnie wynosi 16 155 ha. Według danych GUS na koniec roku 2019 r. użytki rolne zajmowały ogółem 13084 ha, co stanowiło 80,99 % powierzchni gminy, w tym:

  • grunty orne 8810 ha,
    • łąki – 1492 ha,
    • pastwiska – 2081 ha,
    • sady – 61 ha,
    • lasy – 2031 ha – 12,29% powierzchni gminy
    • grunty pozostałe (tereny zurbanizowane, nieużytki, drogi, tereny kolejowe, wody itp.)
    • 1 086 ha – 6,72 % powierzchni gminy.

Największą miejscowością jest miasto Mońki, w którym mają swoją siedzibę władze  samorządowe gminne i powiatowe. Miasto pełni funkcję ponadlokalnego ośrodka usługowego, przemysłowego i kulturalnego. Są w nim zlokalizowane usługi w zakresie szkolnictwa podstawowego, średniego oraz policealnego, ochrony zdrowia, kultury, sportu, administracji, obsługi finansowej, ubezpieczeń i innych, z których korzystają mieszkańcy gminy oraz całego powiatu.

Klimat gminy cechuje krótki okres wegetacji (średnio 200 dni), długi okres zalegania pokrywy śnieżnej (średnio 92 dni), późne wiosenne i wczesne jesienne przymrozki, maksimum opadów przypadające na okres letni oraz dominacja wiatrów z sektora zachodniego. Temperatura średnia roczna waha się 6,5 – 7oC. Opady oscylują w przedziale 550 – 600 mm.

W sumie warunki klimatyczne są niekorzystne, a pod względem surowości porównywalne z pasem pogórzy.

Na koniec 14.10.2020 r. w gminie zarejestrowanych było 763 podmiotów, najwięcej spośród gmin powiatu. Największa grupa podmiotów działa w sektorach: handel i naprawy (ok. 30 %), budownictwo (prawie 14 %) oraz obsługa nieruchomości i firm (niecałe 10 %).

Sieć wodociągowa gminy liczy łącznie 176,6 km, w tym:

  • miasto – 35,4 km,
  • gmina – 141,30 km,

Sieć kanalizacyjna na terenie aglomeracji Mońki liczy 41,8 km i posiada 16 przepompowni.

Teren miasta Mońki jest w około 90% skanalizowany w systemie rozdzielczym. Z kanalizacji korzysta przeszło 90% mieszkańców. Przeważająca ilość to ścieki bytowo – gospodarcze z gospodarstw jednorodzinnych oraz z zakładów przemysłowych i przetwórczych. Do oczyszczalni dopływa średnio w ciągu doby ok. 1350 m3 ścieków. Oczyszczalnia ścieków komunalnych w Mońkach jest typu mechaniczno – biologicznego. Ścieki dopływają miejską siecią kanalizacyjną oraz są dowożone taborem asenizacyjnym do kontenerowej stacji zlewnej. Tereny poza aglomeracją miejską stopniowo są wyposażane w przydomowe oczyszczalnie ścieków.

Teren Miasta i Gminy Mońki jest w 95% zwodociągowany. Dostawa wody odbywa się z 2 stacji uzdatniania wody zlokalizowanych na terenie miasta Mońki oraz stacja wodociągowa w Kuleszach.

Na terenie gminy nie ma obszarów o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronionych. Znajdują się natomiast 2 pomniki przyrody.